Qu’ei au quartièr deu castèth de Pau. Vila vielha. Que m’engulhi per las carrèras estretas. Qu’èi trobat l’establiment, lo « Bòcks Bigerri », especialitat de bièrras bigordanas e gasconas, carrèra deu castèth. Polit endret. Dens lo còr istoric de la vila.
Que dau ua uelhada per dedens, arrés darrèr lo taulèr, la sala que sembla plan vueita. Que m’installi en terrassa, que hè bon. Lo sorelh de fin de maitiada qu’escaloreish lo plaçòt.
En fàcias que blanqueja lo Castèth. Estinglant. A Tarba, longtemps a, qu’an pres per costuma de liquidar tota traça deu passat. Decerebracion arquitecturau. Ací a Pau : celebracion. E la vila non n’a que mei de preséncia, ua mena d’espessor, de soliditat, quilhada coma s’ei sus la soa istòria. Qu’an honsor los Bearnés. E los Bigordans ?
Que los demora aus Bigordans ?
« Hòu ! Vos, aquiu, en terrassa ! »
Lo bramar que’m hè dar ua estreita. Los Bigordans ? Qu’an lo Monumentau[1]. Lo Cauerat que m’infòrma :
« Se voletz béver quauquarren, vietz comandar ací ! »
Non torni arren e non m’arreviri subertot pas.
« Eh ! que m’entenetz ? »
Que lo se va escapar lèu la paciéncia au comerçant paulin.
« Vivant ! Que’m va hèr desplaçar aqueth pelèco. Que deu estar un estrangèr, bèth anglés ça’m par ! »
Que l’enteni a extirpar-se de darrèr lo bar, hasent tranlar veires e botelhas, pevirant dus hauts escabelons…
« Au gran Diu me dau ! Señor british ! Se non voletz béver arren que’vs vatz tirar de la halha ! Se m’exitatz, que’vs vau brexitar, jo ! Qu’ei ua terrassa privada ací, pas un arrajòu public.
– E la formacion tà la tua reïnsercion professionau, on l’as hèita ? en CFPO, lo Centre de Formacion peus Ors ? »
Qu’arreceb lo messatge en plea cara coma m’arribava per darrèr. Complèxe. Tròpas informacions a gerir au còp : trufanderia o insulta ? un estrangèr o mei lèu ua coneishença ? ua votz non-agressiva mès ua tonalitat aseda… L’orsàs que se n’ei estancat, boca badanta, plantat aquiu a passar d’ua cama en auta, bailant. No’m pòdi empaishar de cantà’u l’aire deus orsalhèrs qui passavan, d’autes còps, per nosta :
Baila, baila ma prauba bèstia,
Que’t gadanharàs l’ameròt…
« Au dobleban. Magret ! Colhon, vè’n, dab drin mes que t’amassavas un lapo.
– E que pensas hèr fortuna dens lo comèrci ? Quin mèste de barra !
– E ben figura’t de qu’èi tornat lançar los ahèrs d’aqueste establiment !
– Qu’as avut la medalha de l’arcuelh de la vila de Pau ?
– Lòco. Non èi cambiat de mestièr, s’aquerò e’t chepica. L’estanquet qu’ei d’ua cosia mia.
– Que m’ac vas tot explicar, poret. Mès davant un veire, se’t platz. »
Shens har-se pregar, lo patron, qui deu amendrir los beneficis deu bar en demorant la practica, que nse serveish sengles paisherencs secs dab quate arregalets (NdA : tòsta de pan alhat e untat de grèish o d’òli) tapoats de hormatge d’aulha e cambajon de pòrc negre.
« L’aute gahús que m’a pres per un pèc. En causint-me prumèr coma inspector tà acompanhà’u au Comissariat de Pau que se’m pensava mestrejar e assegurar-se atau la tranquilitat costat Magret. Qu’ac comprenoi tot viste a Tarba, alavetz que joguèi lo son jòc.
– Vòs-te carar ! Qu’ac comprenós tot viste ! Que t’arremercii d’aver-me tienut au corrent de tot açò... »
Lo Cauerat que’s da de la mia intervencion coma deus còps de berret un aso.
« E tanpè la prumèra amassada au Comissariat de Pau, que’m fotó dehòra.
– Tanpé la prumèra amassada. Qu’ès un artista.
– Ja cau créder de que carguèi drin la mula. Que cadoi sus un vielh amic mié, lo Pedarribas-Capdebòsc. Un atrevit aqueste. Non sèi quin mès, eth tanpòc, no’u te sentiva a l’auta crospèira, nani, Cros Pèire. Alavetz que forcèm drin tà trobar-se liberats d’ua obligacion d’aubeïr au superior ierarquic.
– Mes que t’a fotut dehòra ?
– Mesa a pè de ueit dias. Çò qui cau tà véder vier.
– Conta’m. »
Que parteish l’Enòrme un drin a l’endarrèr suu son sièti. Qu’a los uelhs qui se’n van taus cèus, e un arriset que l’arriba aus pòts : memorabla que devó estar la pòsa, coma deu temps de la guèrra deus Anglés. Sobte, d’un còp, shens aubrir los uelhs, d’ua votz pregona e pausada, lo Zidòra que se te’m comença de declamar un tèxte :
« Un còp èra au Comissariat de Pau, la trobada de dus amics qui longtemps a non s’èran vists...
– Hòu, Cauerat ! Qu’ei çò qui’t pren ? Que’m hès un malalaisa o qué ? ce’m gahi a braçsegotir-lo.
– Eh ! Perqué e’m copas ? Que’m trencas l’inspiracion, tròç de pèc !
– Vivant ! Que m’as hèit met a devisar atau. Çò qu’ei aquera pròsa qui’m hès ?
– Despuish qui soi a Pau que soi vadut un letraherit. Que m’inspiran hèra los Cons de bearnés.
– Los qué ?
– Los Cons de bearnés.
– Se t’inspiran perqué tractà’us de cons ?
– Eh ! Non tracti arrés de con. Que’t parli d’un libe.
– D’un libe ?
– Òc-ben, “Cons de bearnés” de Lalana.
– Cauerat ! ce se m’escapa en un long bohar. Que son los “Condes bearnés”.
– Qu’ei çò qui disi. Que sajas tostemps d’abaishar-me quan parli de cultura.
– Conta’m, bearnés, non t’aucupis mes de jo ».
E Zidòra Lacrampa que’s gaha a contar.
[1] Per estar aunèstes, qu’an tanben l’Art conceptuau bigordan deu Peir Monjaret.