Que m’engulhi a gran pena dens lo bar, m’apressi deu banc e ahupi lo Cauerat qui s’afana ajudat per quauques gojats e gojatas.

« Hòu Cauerat ! Se pods aver nat Jurançon ?

– Nat bronc òmi ! Perhum d’Abòr o Vitatge Vielh ?

– Perhuma’m, vè’n, que n’èi a besonh. »

Lo veire en man que torni gessir. En passant qu’identifiqui caras ençà enlà. Shens forçadaments botar un nom dessús. Hemnas e òmis. Un magruishòt que s’engulha cap au bar, berret suu cap, qui ei ? Que l’èi ja vist e non l’arremeti... Au gascon parlat que sèi de qu’i son monde de drin pertot, Armanhaqués, Landés, Bigordans, que passi quitament a l’arràs d’un escabòt de Lengadocians estrambordats. Qu’ei atau qui’m hè gai l’Occitania, hèita de vita, de quotidianetat, arrespectuosa de la sua diversitat. Ací que s’i parla, que s’i parla de tot dia e pas d’impausar tau nòrma o tau grafia. Que s’i viu, que s’i braceja, que s’i gorgoleja en occitan. Que’m vau estremar drin de la horratèra, au Pont de Nemors. N’èi brica lo còr a cantar uei. Tot d’un còp sus la plaça un moviment que’s hè cap a un empont improvisat. Que s’i puja un òmi arrident, paperòt a la man.

« Sho ! Sho ! Que va parlar Traversòla ! »

Un quasi silenci que’s hè suu plaçòt e, au cap d’un breu raperet aus accents militants, lo programa de çò qui’s va cantar qu’ei leguit. Ad aquerò que’s coneish lo Bearnés deu Bigordan : la rigor au par de l’espeluhada de las cantèras bigordanas. Tau coma en Bigòrra, cadun que tira sia un paperòt, un quasernet, l’intelligifòne entà seguir. E lavetz, guidats peu capmèstre, que comença la cantèra extraordinària deu Bòcks Bigerri.

« Non te’n des, eh, ce m’espatlihonha lo Cauerat, qui n’avèvi pas vist a vier. Un còp acabat lo programa oficiau que torna estar pagalhós : que petan de pertot las cantas, en huec d’artifici. »

Atau un mot que n’apèra un aute, ua pensada que torna subernadar dens l’abarrejadís de tot çò qui’vs cor peu cap... Programa ? Oficiau ? qu’ei çò qui’m hè chisclar claraments aquera question qui n’arribavi pas a pausar ? Qui ac sap ?

​

« De que e’s cueidavan Anglèsa e Cros Pèire ?

– E ben, de la Hèira Internacionau de las Tecnologias de Punta e pus d’un papèr deu Tesaur de Pau, o que t’ac sèi jo... »

​

La comunion cantada que continua, los cantaires que segueishen las paraulas qui dab lo paperòt, qui dab un liberet blu, qui dab l’intelligifòne. Totun, dab aqueth combat çò qui s’atrapa de mau seguir que son las pensadas. Lhèu banlèu que’m gaharèi a cantar. Per l’òra que’m dèishi anar a espiar a l’entorn. Lo programa oficiau que s’acaba per un “Aqueras montanhas” qui no’m pòdi empeishar de har petar dab los autes. Un temps de barolada puish ua canta qu’ei lançada de cap au trap de Calandreta, Lo Cauerat qu’i cor t’anar har bronir la soa baisha. Qu’èi vueit lo veire e ua petita enveja de tornar m’untar la ganurra dab aqueth “Perhum d’Abòr”. Que torni tau Bòcks Bigerri.

Ací (o aciu ce prefèran quauques Bearnés), qu’ei drin diferent lo programa. Lo bar qu’ei aucupat per ua beròja garbura de cantadoras e cantadors. Lo cap de cant que trona a la barra. Que me n’aprèssi tà passar comanda a las gojatas qui serveishen. Que sòi autanlèu abordat per ua hemnassa qui put a gansòla a vint mètres, garnacheta arroia mei que braca, baishs negres e bòtas blancas. Òc, que v’enteni tots a criticar la mia faiçon de non descríver sonque de la cinta a capvath. Desgràcia, lo haut qu’ei a har vos páur. Tota escaishilada, qu’ei estada servida en aurelhas la tipessa. Jo tanben que soi servit, lavetz que’m viri cap a la canta. Que gaiti dab interèst lo monument qui gavida. L’omiàs qu’a la tranquilitat minerau d’un garròc. Qu’ei plantat coma ua hita au pè deu bièrrapish. Tots que varan au son entorn. Qu’a lançat e que mia ua d’aqueras cantas a vint-e-dus coplets oficiaus. Tèsta clinada a l’endarrèr (coma un montanhòu qui a ua idèa darrèr lo cap) que cluca los uelhs. Qu’a un parelh de bajaulas qui datan de la guèrra deus anglés, ua branca que n’ei pedaçada per un tròç d’esparadrap. La canta qu’ei “La baish, la baish en aceths prats”. Au men vesin que’u ne sab bon de’m véder autant enterhèit peu personatge.

« Aqueste qu’ei lo Joan d’Arrés, ce’m hè. Que las sab totas. Que l’agradan las longas. Quan auràn ua parabastèra de coplets coneguts, que’n sab tostemps dotze de mei que totòm. Que los canta tots, se lo deisham har. »

L’òmi que torna atelar dab los autes. Que n’i a un qui s’ac vau tanben, arribalat au Joan d’Arrés, que canta dab aplicacion. Un secalh barbinere, peu negre com lo tapion. Que diseri-òm ua aranha. Que tremola coma se hosse tocat au mei cabens de l’èste per las paraulas. Que viu la canta e hè lolar la votz. La pòsa que m’ei un delici. Que m’agradan a jo aqueras cantas vielhas de hilhs de reis qui s’esperlongan (las cantas, pas los hilhs de reis), l’aire vielh que crea un ambient hòra deus temps. Un glop de Jurançon e haut, que m’i gahi dab los autes.

 

Tres gots de sang que n’a versats,

Tres molins d’aiga n’a engorgats

La un de milh l’aute de blat

L’aut de gojatas e gojats...

 

L’Aranha suu còp de l’emocion que s’a tròp sarrat lo veire, aqueste que’u peta aus dits hant chisclar bièrra a l’entorn.

« Diu me damne, que’m trencas los efèits ! ce hè lo Joan.

– Ai, ai, ai, que’m soi talhat, que sagna, ce gemiqueja lo barbinere en un començamentde panica.

– Arren a crànher, la bièrra que t’ac vòu desinfectar. »

Lo Joan que tira de las soas clucas un trocet de l’esparadrap. Dab aquerò e un trocicòt de tavalha de papèr, la cavèca arroja qui s’ei vienuda enterhicar que hè ua monaqueta au blaçat. Atau la cantèra que pòt tornar préner autanlèu. E tots que tornan partir de cap aus parçans entre Laròcha i Cotràs. Tots sonque lo pelinegre e la gansòla qui lo se sarra de près : l’Aranha gahada a la tela arroja. Los dus que quitan lo bar. Que los segueishi tà dehòra e que fili cap au plaçòt sajant de reperar lo Cauerat. Qu’ei tostemps au trap de Calandreta, ua assieta de shingarra a la man, un veire d’arroi a la cinta.

« Lo Tesaur de Pau, qu’ei per ací non ? »

Qu’acaba de passar-ne un tròç d’ampeta, desgaina lo veire d’arroi e m’arrespón en ua escopidejada :

« Òc, aquiu davant, tot juste. Dens lo Parlament de Navarra. La on estè abastoat lo hemnològue aqueth, sabes. »

Un gèsto deu Cauerat que’m hè virar l’uelh cap au batiment au quiti moment quan l’onda brutau d’ua espetarrada dau diacho e sang-glaça la plaça. Man a la fanla tà tirar-se l’arma, que filam cap au navèth bastiment deus Tesaurs e objèctes d’arts bearnés. Lo temps d’ac díser que nos trobam davant l’ostalàs, arrejunhuts peu shisclet berretat qui’m semblava plan conéisher adès. Qu’ei doblaments berretat lo bogre : eth tanben que tié a la man lo son “Berreta 64 MP eStorm[3]”, la navèra arma de servici de la polícia autonomica :

« Se’m pòdi perméter, lança Lamirga ; que i a tres entradas au bastiment : ua suu davant e ua de cada estrem, cadun la sua. »

Que soi au miei deus tres, que fili tot dret. Lo Cauerat tà man esquèrra e Lamirga costat gave. Que soi a la pòrta principau. Que m’arreviri abans d’entrar. Lo plaçòt qui s’èra calhat aus pets tirats que torna bronir d’ua rumor inquièta. Que’n vedi qui començan d’evacuar los lòcs en passant per la dreta deu bastiment, d’autes en gahant lo carreròt deu Bòcks Bigerri.

Qu’entri. Aulor a prova nava e a pintrura, que m’avanci au corredor e que pari l’aurelha. Un bramet que’m guida, haut ! a l’audir. Qu’an curat lo bastiment entà organizar las mostras deu navèth musèu, que m’engulhi entremiei perponts e apontatges. Que s’i gula cap a esquèrra. Un òmi. Panicat. Que corri cap a eth, a pòc per mens. Que m’amanegi tant coma se pòt, d’ua cama en auta, tà passar la plasticalha qui para lo sòu de las pimpalhadas de plastre e de pintrura. Totun, peu hons, un corredor escur que bada. Ua pòrta ubèrta suu dehòra que l’esclaira. L’òmi qu’ei acostat, mans a la cara. Aus sons pè, tot long, un còs. En dus sauts qu’i soi. Que’m clini sus lo còs ensagnosit, ua hemna, tiranta suu vrente. Delicataments que la viri suu costat. Cara a la pallor d’estatua antica. Que se’m noda la garganta. Aquera hemna que l’èi ja tienuda atau nafrada contra jo : Anglèsa.

 

 

3   MP = Megà Pruons